Literatura

O trzech czytaniach - jedyna i słuszna droga do interpretacji poezji. Podręcznik wszechrzeczy w 110 wyrazach spisany

Rzecz będzie o czytaniu poezji. Chciałbym zaprezentować Wam jedną teoryjkę którą obmyśliłem z przyjaciółmi, nic specjalnie odkrywczego, jakkolwiek myślę że idea warta jest uwagi. Chodzi mianowicie o to, w jaki sposób wyrobiony czytelnik bierze udział w rozumieniu wiersza, oraz na jakiej zasadzie może ocenić umiejętności autora. Zaznaczę jednak, pamiętając losy podręcznika ze „Stowarzyszenia Umarłych Poetów”, iż nie aspiruję do stworzenia jakiegoś systemu, dzielę się tylko pewnymi obserwacjami.

Według mnie, poezję możemy czytać trzy razy. Jeśli temu podołamy, wiersz jest naprawdę wartościowy, można nawet podług Nietzshego powiedzieć że został napisany krwią i nie powinniśmy go czytać, lecz uczyć się na pamięć. Jednak taki stan rzeczy wymaga poświęcenia zarówno od czytelnika jak i autora. Owego „potrójnego czytania” nie można oczywiście rozumieć dosłownie, raczej jako trzy stany świadomości, porozumienia z autorem, specyficznego pomostu między dwoma umysłami. Oczywiście, parafrazując Shawa, wiersz może osiągnąć najbardziej sensacyjny sukces na podstawie całkowicie fałszywego rozumienia jego filozofii, jednak jest to raczej pozytywny aspekt, jeśli nie pójdziemy za daleko w nadinterpretację. Po prawdzie nie powinno nas obchodzić „co autor chciał przez to powiedzieć” lub „o czym myślał”, to pole do popisu dla nieudanych polonistów i nie powinniśmy odbierać im dziedziny. Jeśli poeta piszący inteligentne teksty jest jednocześnie inteligentnym człowiekiem – brawo dla niego! – ale tego oczekiwałbym we wzajemnej dyskusji, nie na poletku artystycznym. Wracając jednak do tematu: oto

Pierwsze czytanie.

 

Uskuteczniane może być nawet w stanie permanentnego niewyspania, lekkiego rauszu alkoholowego, a nawet po trzeciej kawie (jeśli tylko czytelnik może powstrzymać się od wybijania rytmu wiersza czołem o monitor). Liczą się tutaj takie bajery jakich zastosowanie zgłębia się na rozmaitych filologiach. Prym wiodą rytm i rytm, dostrzegalne na pierwszy rzut oka sformułowania, frazeologia, czy choćby zabawy słowem. Nie chcę brnąć tutaj w teorię, gdyż chodzi właśnie o „melodię” utworu, podobną do brzmienia muzyki klasycznej, współgrania poszczególnych wersów i słów, których harmonię nie zawsze potrafimy wyjaśnić. Stąd biorą się stwierdzenia, że wiersz podoba się lub nie podoba czytelnikowi, choć sam nie potrafi stwierdzić dlaczego. Taka ocena wiązać się z tym, że albo czytający nie poczynił specjalnego wysiłku intelektualnego aby wiersz zrozumieć, albo że utwór nie aspirował do głębszej analizy. Oczywiście trochę koloryzuję uwydatniając kontrast, ale taka tu moja rola. W pierwszym czytaniu zazwyczaj doskonale sprawdzają się rozmaite sielanki, wiersze fonetyczne czy emocjonalne, ogólnie rzecz biorąc „łatwe i przyjemne”. Czy są w jakiś sposób gorsze? Nie powiedziałbym. Mają po prostu taki a nie inny charakter. Jak „Harry Potter” czy twórczość Coelho. Jednak zainteresowany czytelnik dość szybko zapragnie czegoś więcej, zacznie poszukiwać utworów, które pozytywnie zaliczą

Drugie czytanie.

Wymaga od czytelnika umiejętności choćby minimalnego wykroczenia poza bezpośredniość tekstu, typowego czytania między wersami. O czym jest wiersz? Co opisuje? Z jakimi zmierza się problemami, jakie porusza kwestie? Czyli „o co właściwie chodzi?”. Do tego poziomu dorasta znaczna większość prezentowanych tekstów, oczywiście nie zawsze przechodząc sprawdzian pomyślnie. Pseudointelektualne rozważania „o dupie Maryni” wielu autorów mogło sobie przecież darować, jakkolwiek nie zawsze tak czynią. Drugie czytanie jest dosyć specyficzne, ponieważ wraz z pierwszym tworzy swego rodzaju całość. Chodzi mi o to, że kwestie poruszone w wierszu mogą być interesujące i warte namysłu, a jednak nieumiejętnie przyobleczone w byle jakie słowa. Nie do końca umniejsza to jednak wartości samego utworu, który po prostu (sic!) winien być przepisany (lub napisany na nowo), a wiec trafić do szuflady a nie stojącego obok kosza (wersja dla autorów cyfrowych: „copy to nie dokończone”, a nie „remove permanently”). I tak jak pierwszy krok to umiejętność obcowania ze słowem, tutaj mamy do czynienia z posługiwaniem się myślą, przekazem i odbiorem. Nie ma potrzeby, abyśmy myśleli to samo co myślał autor; sytuacja kiedy myślimy że myślimy to co myślał autor jest najzupełniej zadowalająca. Jeśli na dodatek wtrącimy do tej karuzeli spostrzeżeń jedno czy dwa własne i nadal pozostaniemy pod wrażeniem tekstu, można uznać, że wiersz jest w pełni wartościowy. W ten sposób czytelnik może odnajdywać się między słowami wciąż na nowo i na nowo, na wszelkie różne sposoby. Jeśli utwór spełnia dwa pierwsze czytania można go ze spokojnym sumieniem uznać za bardzo dobry. Taki wiersz pozwala do siebie wracać bez uczucia straconego czasu. Jeśli uczynimy tak parę razy, bardzo możliwe, że dojdziemy do kolejnego etapu, czyli analogicznie

Trzecie czytanie.

To już głęboka woda. Spójrzmy prawdzie w oczy – na świecie są tysiące, jeśli nawet nie miliony ludzi którzy nigdy nie przeczytali niczego trzy razy. Dosłownie i w przenośni. Odbiór na tym poziomie wymaga nie tylko giętkiego umysłu, ale także ogólnej (a także tematycznej) erudycji, znajomości schematów myślowych, i „świadomości” tekstu. W tym momencie, na zasadzie połączenia góry lodowej (nie jesteśmy w stanie zobaczyć wszystkiego) i fatamorgany (tj. domysłów), mamy możliwość podążenia ścieżkami skojarzeń autora i zwykle niewyraźnymi dróżkami intertekstyliów (tak zwanego tekstu w tekście). Tutaj teoretycznie najmądrzejszy powinien być sam autor, świadomie wytyczający ścieżkę w konstelacjach słów i znaczeń. Nie oszukujmy się jednak, twórca nie jest wszechwiedzący, bardzo często pakuje się w wersy dosyć przypadkowo, niepomny tysięcy możliwych interpretacji. Jednak jeśli pewnie prezentuje się w wierszu, jego poczynania już możemy nazwać maestrią. Odczepmy się jednak od autora, który najzwyczajniej w świecie może mieć „to coś” i zręcznie lawirować na linie spostrzeżeń, a na zakończenie podejdźmy do sprawy od strony czytelnika. Aby zilustrować jak może wyglądać „trzecie czytanie” posłużę się przykładem filmu. Dla reżysera inteligentna zabawa w nawiązania to prawdziwe pole do popisu. Nawiązania do produkcji zarówno własnych jak i „konkurencyjnych”, pociąganie za delikatne nitki splatające wszystkie indywidualne obrazy w jedną całość. Można to robić nachalnie jak Lubaszenko, inteligentnie jak Smith, czy prawie niezauważalnie jak Tarantino czy Ritchie (przypadkiem uderzyłem w komedie). W „Dziecku na niebie” Caroll napisał, że mierni reżyserzy pożyczają, a dobrzy reżyserzy kradną. Podobnie jest w przypadku poezji. Wiersz genialny co i raz pokazuje że ma w sobie coś więcej, uświadamia że nie odkryliśmy (i nie jesteśmy w stanie odkryć) go w całości, a jego interpretacja powoli przestaje zależeć od rozmytej dywagacji na rzecz solidnych punktów zaczepienia. Tym sposobem ingerujemy dosyć bezpośrednio w sposób przedstawiania autora. Trzecie czytanie jest co prawda najtrudniejsze, ale także sprawia najwięcej satysfakcji. Do takich utworów powracać można w nieskończoność, a przy tych okazjach zauważać coraz to nowe rozwiązania.

 

To tyle jeśli chodzi o odrobinę teorii. Miłego czytania.

nF

Paweł Leszczyński nF premium

41 Warszawa
79 artykułów 90 tekstów 659 komentarzy
Wskaźnik aktywności: 28%. Czego szuka w internecie: 1) miłości: 0%; 2) przygotnych związków: 2%; 3) przyjaźni: 1%; 4) Zrozumienia: 69%. Wskaźnik rotacji należności: 3. Kryteria kwalifikujące: RZS, F1, WKN:15. animator kultury, filozof


Dodaj komentarz anonimowo lub zaloguj się
 
Twardziel 29 grudnia 2003, 00:21
cóż, dość ciekawe podejście do tematu chociaż musze sie przyznac, że już po pierwszym czytaniu jestem w stanie stwierdzic czy liryka mi podchodzi czy nie... i zawsze kurna nie podchodzi
Arek Janicki
Arek Janicki 29 grudnia 2003, 20:57
Tekst bardzo dobry i mądry. Myślę, że każdy przysyłający swoje wiersze na Wywrotę (lub wysyłający je gdziekolwiek), powinien go przeczytać i wziąść sobie do serca. Oszczędziłoby to oceniającym dużo czytania i przyczyniłoby się do wolniejszego przyrostu siwych włosów.
stella
stella 29 grudnia 2003, 21:27
Tekst niezły, ale nie idealny. Jakoś ciężko mi się czytało. Niektóre wyrażenia kłócą się z resztą, np. "Liczą się tutaj takie bajery...". Przynajmniej takie odniosłam wrażenie, taka niespójna całość. I interpunkcja się kłania :) Generalnie nie jest źle.
ble ble ble
ble ble ble 30 grudnia 2003, 21:50
taaaa, tekst przeczytalem raz, na drugi raz nie mam ochoty, nie mówiąc o trzecim czytaniu ;-)
nF
nF 1 stycznia 2004, 23:31
twardziel - no cóż, na to już nic nie poradzę :) ważne, żebyś wiedział dlaczego Ci się nie podoba

stella - felieton to nie tekst czysto literacki, stąd wyrażenia potoczne i dosyć luźne. Co do przecinków to masz rację: nie radzę sobie z nimi. To sprytne cwaniaki a na Wywrocie niestety nie ma redakcji. Ale jeśli mogłabyś mi pokacać gdzie konkretnie jest źle, poprawię.

ble ble ble - Twój komentarz jest głupi ;-)
sader 21 stycznia 2004, 11:36
Moja pierwsza refleksaja była taka jak Arka - tekst mądry i dobry. Jednak jest to subiektywne (sic!) spojrzenie na sprawę. Jeśli nF'ie udaje Ci się zrozumieć każdy tekst całkowicie po trzech czytaniach, to gratuluję żadkiej, wielkiej sprawności. Ja niestety tej sprawności nie posiadam, zdarza się, że po latach powracam do jakiegoś wiersza (już czytanego kilkanaście razy) i dopiero wtedy odkrywam nowe znaczenia i walory. Więc wolę traktować Twoją teorię metaforycznie, każde czytanie, nie jako sam akt czytania, a raczej stopień zrozumienia. Zresztą czytając ten tekst po raz kolejny, dochodzę do wniosku, że tylko tak można go rozumieć. Czyli wszystko jest ok. Patrząc na ten tekst z tej strony, nie można mu nic zarzucić. No prawie nic.

Muszę zaznaczyc, że wszystkie próby generalizacji reguł czytania poezji są z góry skazane na porażkę. Czytanie (i rozumienie) jest wewnętrznym problemem, przeżyciem każdego czytelnika. Od niego zależy jak potrafi to robić i jak to robi. Budując jakieś zasady czytania ograniczasz siebie i odbiorcę. Narzucasz coś nienaturalnego. Tylko o tyle nie mogę się z Tobą zgodzić.

sader
roozia
roozia 21 stycznia 2004, 19:34
myślę, że wystarczy zastosować się do poszczególnych etapów wymienionych w tym tekscie, niekoniecznie czytając go dokładnie trzy razy. a najlepszym sposobem jest chyba odbieranie poezji w sposób uczuciowy ;)
nF
nF 23 stycznia 2004, 19:59
sader - "Owego ""potrójnego czytania"" nie można oczywiście rozumieć dosłownie, raczej jako trzy stany świadomości, porozumienia z autorem, specyficznego pomostu między dwoma umysłami."

"Zaznaczę jednak, (...), iż nie aspiruję do stworzenia jakiegoś systemu, dzielę się tylko pewnymi obserwacjami."

roozia - sztukę można odbierać emocjonalnie, ale to chyba ograniczanie się.
JURULLA555
JURULLA555 14 grudnia 2012, 16:46
Czytanie a i owszem,bylo mile.Trudno sie wszak z powyzszym tekstem nie zgadzac.
Lubie bardzo dobra poezje.Sam tez niekiedy,skrobne cos; co mi sie placze pod sufitem.
Nie wiedziec mi dane czym Gienius czy tez raczej nie.Szuflada mi o tym nic nie mowi.
Paulina Wielbicka
Paulina Wielbicka 14 grudnia 2012, 19:48
fatamorgana + góra lodowa :) można jeszcze stwierdzić, że to korzenie można zbadać, czytając trzykrotnie ( bez dosłowności) :)
Onomatopeja
Onomatopeja 17 lutego 2014, 13:09
Korzeni nie widać. Korzeni można się tylko domyślać. Autor jest mniej ważny niż czytelnik...
Autor nakręca sprężynę. To on wysyła mnie w kosmos. Wskazuje kierunek. Mogę zejść ze szlaku który wytyczył, mogę na nim pozostać.
Chyba z pierwszym razem zacznę czytać trzy razy.
O wiele ciekawiej jest błądzić od samego początku.
David Samin
David Samin 15 września 2016, 15:28
...nigdy nie czytuję wierszy jaden raz ...prawie nigdy
_____to chyba dobrze trafiłem
Jerzy Bartonezz
Jerzy Bartonezz 17 września 2018, 17:50
Dobry tekst.
Dobry wiersz jest pisany bardzo uważnie.
I takoż uważnie, należy czytać
Autorów lepiej zostawić w kulisach.
Należy się skupić na intencji tekstu.
Maganiusz
Maganiusz 13 grudnia 2018, 05:54
Interesujący tekst. Dobrze się czyta; zgadzam się z przesłaniem Autora.
Kazimierz Siłuch
Kazimierz Siłuch 14 stycznia 2020, 09:51
Przeczytałem zrozumiałem na tyle na ile mnie stać. Dziękuję.
Teresa Celarek
Teresa Celarek 23 pazdziernika 2020, 20:05
No cóż muszę tutaj zaznaczyć,że zgadzam się z komentarzem SADER. Uważam ,że zarówno tworzenie jak i odtwarzanie poezji czyli odbiór jej przez czytelnika jest subiektywny. Osobiście nie zgadzam się na pisanie w/ szablonu/To przypomina coś w rodzaju przepisu na ciasto lu instrukcję obsługi przedmiotu. To samo odnoszę do czytania czyli odbioru poezji. Wiersz jest specyficznym przekazem duszy i nie powinien być oceniany w tej sferze a jedynie pod kątem merytorycznym. Dlatego też wszelkie konkursy są dla mnie problematyczne i zawsze subiektywne a mniej obiektywnę. Ot podoba się jakiejś osobie to super- wygrany . Kierowanie się wzorem / kradzież pomysłu/ dla mnie traci sens.To już nie jest moje. Na koniec niedawno byłam laureatką w kon kursie na czytanie wiersza do malarstwa Romualda Kułakowskiego i nie wszyscy rozumieli dlaczego własnie te osoby zostały wybrane. Myślę,że lepszym pomysłem jest udostepniane swoich wytworów większej grupie czytelnikow. To tyle Teresa
Marian Wiński
Marian Wiński 22 września 2023, 12:55
Podoba mi się ta wypowiedź. Zachęca nie tylko do "zasłuchania się" w wierszu ale i do jego głębszej analizy. I na bazie tego do odszukania w wierszu głębszych - ukrytych znaczeń, tropów, skojarzeń.
LydiaDel
LydiaDel 28 pazdziernika 2023, 11:39
Teoretycznie sie zgadzam, ale praktycznie nie. Gdy ja po tygodniu ten sam wiersz czytam, rozumiem i interpretuje go całkiem inaczej, w zależności, w jakim jestem akurat usposobieniu.
Jeśli ktoś moje wiersze czyta, to wiadomo, ze bez kontrowersji się nie obejdzie, gdyż każdy inaczej rozumie, interpretuje i ma inne akurat usposobienie. To byłoby fatalne, gdyby mój wiersz był jednakowo ujemnie czy tez pozytywnie komentowany.
Ja np:. nie przepadam za nowoczesna poezja. Możliwe, ze dlatego, ze się na niej nie znam.
przysłano: 4 maja 2008 (historia)


Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką prywatności.
Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do cookie w Twojej przeglądarce.

Zgłoś obraźliwą treść

Uzasadnij swoje zgłoszenie.

wpisz wiadomość

współpraca