„Główne kierunki filozofii” Kazimierza Ajdukiewicza

Kazimierz Ajdukiewicz

GŁÓWNE KIERUNKI FILOZOFII

w wyjątkach z dzieł ich klasycznych przedstawicieli
(teoria poznania – logika – metafizyka – teoria wartości).

Antologia z komentarzami dla szkół średnich i wyższych

Wydanie drugie rozszerzone

Opracował Jacek Jadacki

s. 547, oprawa twarda

Wydawnictwo SEMPER

www.semper.pl - strona wydawnictwa

Książka bez wątpienia wyjątkowa, której poszerzone wydanie (prawie podwojona objętość) prezentujemy, ukazała się po raz pierwszy w okresie międzywojennym. Nie są to zwykłe wypisy z co najmniej trzech powodów.

Przede wszystkim, i to jest najważniejsze, pierwsze wydanie przygotował z wyjątkowym znawstwem nie byle kto: Kazimierz Ajdukiewicz, pierwszoplanowa postać filozofii polskiej – i ogólniej, europejskiej – XX wieku. Niezwykłość tego dzieła widać jeszcze wyraźniej po upływie prawie półwiecza od jego śmierci. Po drugie, wybrane przez siebie teksty, w dużej części (jeśli chodzi o teksty autorów obcych) we własnym przekładzie, Ajdukiewicz opatrzył przypisami; niektóre z nich są małymi rozprawkami na temat poruszany w odpowiednim fragmencie tekstu głównego. Po trzecie, całość została przez Ajdukiewicza poprzedzona obszernym wstępem pod tytułem „Główne zagadnienia filozoficzne”, z którego po kilkudziesięciu latach wyrósł samodzielny podręcznik. Mamy zatem do czynienia z książką na najwyższym poziomie, napisaną przez mistrza dla szerokiego kręgu odbiorców. Walory dydaktyczne dzieła trudno jest przecenić.

Po wojnie, już w latach czterdziestych XX wieku, Ajdukiewicz przygotował nowe wydanie, które jednak nie zostało opublikowane z przyczyn politycznych: w owych latach nie mogło być w komunistycznej Polsce mowy o edycji antologii z zakresu filozofii niemieszczącej się w ramach obowiązującej ideologii.

Obecna edycja została przygotowana przez Profesora Jacka Jadackiego z Uniwersytetu Warszawskiego. Uwzględnia nie tylko pierwotny projekt samego autora, ale została rozszerzona o wybór tekstów największych polskich filozofów kolejnego półwiecza, w tym samego Ajdukiewicza. Pewnej modyfikacji, w duchu znanych planów autora, uległa też struktura antologii, przede wszystkim w zakresie problematyki wszystkich działów teorii wartości. Poprawiono również interpunkcję i pisownię zgodnie z współczesnymi zasadami.

Samą w sobie wysoką wartość dydaktyczną tekstu tego wyjątkowego dzieła podnoszą zmodyfikowane szczegółowe indeksy (imienny, rzeczowy oraz symboli logicznych), tabela synchronistyczna, a także słowniczek wyrazów i zwrotów staropolskich i obcych oraz wykaz używanych skrótów. Książka jest ilustrowana portretami myślicieli.

Zgodnie z intencjami Kazimierza Ajdukiewicza, antologia przeznaczona jest przede wszystkim dla uczniów i nauczycieli liceów oraz dla studentów i wykładowców szkół wyższych. Książka wypełnia dotkliwą lukę w dostępnej literaturze filozoficznej.

Spis treści

Jacek Jadacki: Wprowadzenie do wydania drugiego
Kazimierz Ajdukiewicz: Wprowadzenie do wydania pierwszego

WSTĘP: GŁÓWNE ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE

1. Co to są pojęcia?
2. Pożyteczność pojęć: są one skarbnicą naszej wiedzy
3. Pojęcia a pogląd na pewną sferę rzeczywistości
4. Nie wszystkie pojęcia zostają wyjaśnione przez nauki szczegółowe
5. Zadania metafizyki: wyjaśnienie ostatecznych pojęć i pogląd na świat
6. Naczelne zagadnienia teorii poznania i główne sposoby ich rozwiązań
7. Naczelne zagadnienia i zadania logiki
8. Zagadnienia etyki normatywnej i opisowej, oraz sposoby ich rozwiązań
9. Psychologia
10. O doznaniach estetycznych

1. TEORIA POZNANIA

Rozdział I. Kryterium prawdy

1. René Descartes: O czym można wątpić [1641]
2. René Descartes: Po czym można odróżnić prawdę od fałszu [1641]
3. Georg Simmel: Prawda polega na biologicznej pożyteczności [1895]
4. Jan Łukasiewicz: Praktyczna wartość zasady sprzeczności [1910]
5. Sextus Empiricus: O sceptycyzmie pyrronejskim [II/III w.]
6. Gorgiasz z Leontinoi: Nie możemy niczego poznać [V/IV w. przed Chr.]

Rozdział II. Idealizm i realizm

1. John Locke: Nasze idee nie są wiernymi kopiami rzeczy [1690]
2. Hermann v. Helmholtz: Czy świat jest naprawdę taki, jakim się wydaje [1879]
3. George Berkeley: Jedynie nasze idee są dostępne poznaniu. Istnieją tylko dusze i ich idee [1710]
4. David Hume: Wnioski o faktach i stosunek przyczynowy [1748]
5. David Hume: Nie możemy poznać nic, prócz naszych idei [1739 1740]
6. Alexius Meinong: Krytyka argumentów idealizmu [1906]
7. Immanuel Kant: Istnieją rzeczy same w sobie, lecz poznać możemy tylko ich przejawy [1783]
8. Marian Smoluchowski: Czy nauki przyrodnicze dają nam poznanie świata rzeczywistego? [1917]

Rozdział III. Racjonalizm i empiryzm

1. Platon: Tylko rozum dostarcza poznania [IV w. przed Chr.]
2. Jędrzej Śniadecki: O wyższości rozumu nad doświadczeniem [1799]
3. Gottfried Wilhelm Leibniz: Doświadczenie nie jest jedynym źródłem poznania [1704]
4. John Stuart Mill: Pewniki matematyczne są oparte na doświadczeniu [1843]
5. Immanuel Kant: O podstawach i źródłach poznania [1781]
6. Bertrand Russell: Krytyka empiryzmu i kantowskiej teorii poznania [1919]      180

2. LOGIKA

1. Jan Śniadecki: O potrzebie logiki i jej nauczania [1814]
2. Arystoteles: O zasadzie sprzeczności [IV w. przed Chr.]
3. Louis Couturat: Główne twierdzenia logiki algorytmicznej. Rachunek powiedzeń [1912]
4. Louis Couturat: O błędności niektórych trybów klasycznego sylogizmu [1913]
5. Antoine Arnauld: Definicje wyrazów i definicje rzeczy [1662]
6. Louis Couturat: Definicje w matematyce [1905]
7. Jan Łukasiewicz: O rodzajach rozumowania [1915]
8. Kazimierz Twardowski: O naukach apriorycznych czyli racjonalnych (dedukcyjnych) i naukach aposteriorycznych czyli empirycznych (indukcyjnych) [1923]
9. John Stuart Mill: Czy sylogizm przedstawia petitio principii? [1843]
10. John Stuart Mill: Logiczna wartość sylogizmu [1843]
11. Christoph Sigwart: Czy pogląd Milla na wartość sylogizmu jest słuszny? [1873]
12. Louis Liard: Metody badania indukcyjnego według Johna Stuarta Milla [1878]
13. William Kingdon Clifford: Co to jest wyjaśnienie [1896]
14. John Stuart Mill: Wyjaśnienie praw przyrody [1843]
15. Antoine Arnauld: Główne postaci sofizmatów [1662]

3. METAFIZYKA

1. Jan Śniadecki: O metafizyce, jej doniosłości i trudności [1814]
2. René Descartes: Dusza i ciało różnią się co do swej istoty [1644]
3. Friedrich Paulsen: Materializm i jego krytyka [1892]
4. Artur Schopenhauer: Istotą świata jest wola [1819]
5. Artur Schopenhauer: Krytyka materializmu [1819]
6. Rudolf Hermann Lotze: Istnieją rzeczy same w sobie, a istota ich jest duchowa [1883]
7. Ernst Mach: Świat duchowy nie jest w swej istocie materialny, ani materialny nie jest w istocie duchowy, lecz każdy składnik świata rzeczywistego jest zarówno materialny, jak duchowy [1886]
8. Henri Bergson: O czasie [1889]
9. Kazimierz Ajdukiewicz: Czas prawdziwy [1947]
10. Platon: O idei piękna [IV w. przed Chr.]
11. Arystoteles: Forma czyli istota rzeczy jednostkowych. Nie istnieje ona w oderwaniu od nich, jak uczył Platon [IV w. przed Chr.]
12. Kazimierz Twardowski: Historia sporu o uniwersalia w wiekach średnich [1910]

4. TEORIA WARTOŚCI

Rozdział I. Antropologia

1. Izydora Dąmbska: Lęk przed śmiercią [1946]
2. Józef Maria Bocheński: Dusza i jej nieśmiertelność [1987]
3. Jan Salamucha: Istnienie Boga [1946]
4. Jan Salamucha: Zło i cierpienie [1947]
5. Hugo Kołłątaj: O równości przyrodzonej między ludźmi [1810]
6. Leon Petrażycki: Zagadnienie wolności woli [1905]
7. Tadeusz Czeżowski: Sens i wartość życia [1962]
8. Kazimierz Twardowski: Pesymizm i optymizm [1934]
9. Kazimierz Ajdukiewicz: Pochwała życia pracowitego [1948]
10. Władysław Tatarkiewicz: Definicja szczęścia [1947]
11. Tadeusz Czeżowski: O szczęściu [1940]

Rozdział II. Etyka

1. Tadeusz Czeżowski: Czym są wartości [1964]
2. Antoni Wiśniewski: O etyce w ogólności [1753]
3. Sebastian Petrycy z Pilzna: Co to jest dobro [1618]
4. Andrzej Maksymilian Fredro: Cnoty i ich pozory [1664]
5. Władysław Tatarkiewicz: O czterech rodzajach sądów etycznych [1930]
6. Tadeusz Kotarbiński: O istocie oceny etycznej [1948]
7. Kazimierz Ajdukiewicz: O sprawiedliwości [1939]
8. Maria Ossowska: Miłość bliźniego i życzliwość powszechna [1970]
9. Władysław Witwicki: Czy prawda obowiązuje zawsze? [1957]
10. Ignacy Krasicki: O niegodziwości obmowy i szyderstwa [1798 1799]

Rozdział III. Estetyka

1. Stanisław Ossowski: Piękno [1936]
2. Stanisław Ossowski: Co to są przeżycia estetyczne? [1933]
3. Henryk Elzenberg: Osobowość twórcza artysty [1948]
4. Maciej Kazimierz Sarbiewski: Istota poezji [1626 1627]
5. Maurycy Mochnacki: Czy sztuka winna naśladować naturę? [1828]
6. Leon Chwistek: Wielość rzeczywistości w sztuce [1924]
7. Roman Ingarden: Dzieło literackie jako twór wielowarstwowy [1931]

Tabela synchronistyczna
Indeks imienny
Indeks rzeczowy
Indeks symboli logicznych

Słowniczek wyrazów i zwrotów staropolskich i obcych
Wykaz używanych skrótów