„Wojna o szczepionki. Jak doktor Wakefield oszukał świat?” Recenzja książki Briana Deera

Kiedy powstał ruch antyszczepionkowy? Trudno powiedzieć. Uważa się, że już w XIX wieku, za sprawą Williama Tebba (i szczepienia przeciwko ospie prawdziwej), taki ruch miał swoje początki. Przeciwnicy szczepionek zaktywizowali się mocno w wyniku paniki jaka wybuchła w latach siedemdziesiatych XX wieku za sprawą Johna Wilsona i pierwszej szczepionki skojarzonej (DTP). Jednak dopiero działalność Andrew Wakefielda („lekarza bez pacjentów”) i jego twierdzenia (nie poparte niezbitymi dowodami, ani niezależnymi badaniami) wywołały aktualny kryzys szczepionkowy.

Śledztwo Briana Deera w sprawie Wakefielda 

Książka Wojna o szczepionki. Jak doktor Wakefield oszukał świat? to zapis dziennikarskiego śledztwa prowadzonego od 2003 przez dziennikarza Sunday Timesa (Wielka Brytania). Brian Deer, doświadczony dziennikarz śledczy, rozkłada na czynniki pierwsze mechanizm działalności Wakefielda. Działalności, która doprowadza do wspomnianego kryzysu szczepionkowego i wciąż budzi wiele wątpliwości. Dziennikarz skrupulatnie śledzi karierę lekarza bez pacjentów. Bada jego „osiągnięcia”, konfrontuje twierdzenia, przepytuje wszystkie osoby, które miały styczność z doktorem, spotyka się z lekarzami specjalistami, przegląda dokumentację medyczną. Szuka i znajduje. W trakcie prowadzenia dochodzenia zmaga się  też z pozwami, jakie wnosi do różnych sądów jego adwersarz (głównie o zniesławienie). Po latach śledztwa obnaża  ostatecznie prawdę o lekarzu bez pacjentów w serii artykułów. Ostatecznie General Medical Council,  brytyjski organ nadzorujący lekarzy, odbiera Andrew Wakefieldowi uprawnienia zawodowe.

Można by uznać, że sprawa została zakończona. Wakefield nie daje jednak o sobie zapomnieć. Jeszcze przed odebraniem mu uprawnień udaje się do USA, gdzie znajduje szerokie grono popleczników i kilku sponsorów. Brian Deer to dziennikarz pracujący tradycyjnymi  metodami. Dostosował się niejako do aktualnych warunków dziennikarstwa i internetowej obecności, ale nie docenił (jak sam przyznaje) siły tegoż internetu. W szczególności siły oddziaływania portali społecznościowych. Mimo zdemaskowania manipulacji jakich dopuścił się Wakefield, kryzys szczepionkowy wybucha w 2016 ze wzmożoną siłą za sprawą filmu pt. Vaxxed i rozlewa się na cały  świat. Trwa do dziś.

Brak społecznego zaufania wobec wyników badań naukowych 

Wojna o szczepionki. Jak doktor Wakefield oszukał świat? to reportaż śledczy, ale czyta się go niemalże jak powieść sensacyjną. Szczególnie ciekawą, gdyż fabułę napisało tutaj życie. Kłamstwa, manipulacje danymi i ludźmi, preparowanie artykułów, zmienne opinie, unikanie odpowiedzialności, wątpliwe pozwy, zaskakujące zwroty akcji, tajemnicze umowy i transakcje, mozolne analizy i dochodzenie do prawdy. Pojawia się jednak pytanie, czy chodzi tu o jakąś „prawdę”, czy o to kto ma rację, czyli... większą siłę przekonywania.

Moim zdaniem lektura tej książki będzie cenna dla każdego uważnego czytelnika, nie tylko dla osób, zaangażowanych w spór o szczepionki. Szczególnie, że Ci zaangażowani niechętnie zmieniają poglądy. Problem dotyczy całej populacji ludzkiej. To jest problem szczególnie ważny dzisiaj, kiedy Covid-19 wszystkim utrudnia życie, nie tylko chorym lub objętym kwarantanną. Po lekturze książki Deera przychodzi mi na myśl szereg pytań: Dlaczego ludzie skłonni są wierzyć lekarzowi bez pacjentów, który nie chciał powtórzyć swoich badań, odrzuca opinie niezależnych ekspertów i nie jest nawet wirusologiem? Czy to tylko kryzys zaufania do autorytetów? Czy może tak bardzo boimy się farmaceutycznych koncernów i ekonomiczno-politycznych spisków, że wolimy sprzeciw, niż rzetelne wyjaśnienie sytuacji? A może, w dzisiejszych czasach medialnego zakłamania i nieustannej manipulacji, żadne „rzetelne wyjaśnienia” i „dowody naukowe” nie są już dla nas wiarygodne? Ale to już temat na osobny artykuł.

Grzegorz Cezary Skwarliński

Brian Deer

Wojna o szczepionki. Jak doktor Wakefield oszukał świat?

Przekład: Katarzyna Bażyńska-Chojnacka, Piotr Chojnacki

Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2020

str. 454