Gross na paryskim bruku

A jednak zadaje temu zjawisku kłam najnowsza książka Jana Tomasza Grossa, którą przeczytał i poznał na pewno przeciętny polski czytelnik. Jak inaczej tłumaczyć sobie zainteresowanie książką, która na co dzień wciąż znajduje się jeszcze na pierwszych pozycjach listy najlepiej sprzedających się książek w Empiku. Kolporter ten wylansował swego czasu modę na zjadanie kultury i bywanie w swoich salonach, salonach dodam znanych doskonale czasom PRL-u. Czy książki przez niego kolportowane w jakikolwiek większy sposób dotykają lub bulwersują Polaków?

Gross robi karierę w patologiczny i paradoksalny sposób. To znaczy pojawia się na ustach Polaków, ale nie w oficjalnym obiegu. Sprawdza się w jego przypadku metoda marketingu szeptanego, która w krótkim czasie pozwala podwoić zyski. Czy książka Grossa zaistniała w przestrzeni medialnej w Polsce? Poza dyżurną "Gazetą Wyborczą" i większymi tygodnikami nikt o Grossie nie napisał. Z drugiej strony barykady (jak zwykle przewidywalnie) stanęli słuchacze i słuchaczki Radia Marii. Z dialogu publicznego nic dobrego nie wynikło, rozmawiający bowiem nie usłyszeli własnych argumentów. Z braku dobrego zdrowia czy wkurzenia Gross opuścił niespodziewanie Polskę, żeby dziś promować książkę we Francji.

Wiadomo, że jej stolica przeżywała najazdy niejednoznacznych artystów, magików oraz profetów różnej maści. Co ciekawe przez całe wieki potrafiła wykorzystać niezwykły miks, jaki otrzymywała od cudzoziemców. Dziś już wiadomo, że Paryż jest klasycznym bibelotem, zakurzonym nieco i zapomnianym, ale nadal dość energetycznym. Właśnie w tym mieście, w Muzeum Shoah, Gross rozmawiał o kondycji moralnej Polaków.

Stare argumenty o upadku moralnym Polaków, którzy bali się powracających po swoje mienie Żydów, znalazły nowe wcielenie. Okazuje się bowiem, że antysemityzm sprawdzał się równie doskonale w Stanach Zjednoczonych oraz innych - poza Polską - krajach Europy. Gross twierdzi, że działo się to z tych samych powodów, co w Polsce. Ludzie nie chcieli oddać skradzionych w czasie wojny przedmiotów powracającym do domu Żydom.

Nawet najbardziej oczytanych w historii świata po drugiej wojnie światowej szokuje to stwierdzenie: "Zaraz po wojnie na uniwersytecie w Princeton, którego jestem wykładowcą, Żydzi nie mieli prawa studiować. W tamtym czasie Hannah Arendt była zaszokowana społeczną przepaścią dzielącą amerykańskich Żydów od innych obywateli amerykańskich" - twierdzi Gross.

Według autora "Strachu" społeczeństwo polskie dziś przeszło doskonale lekcje patriotyzmu. Na spotkaniach z dziennikarzami przyznał, że jego książka w Polsce zrobiła duże wrażenie szczególnie na młodych czytelnikach, którzy nie zostali jeszcze zmanipulowani przez polityczną nagonkę. To właśnie ich świeże spojrzenie może stanowić solidny most między przeszłością a przyszłością. Zwłaszcza w epoce, w której zabraknie bezpośrednich świadków.

Książka Grossa wypełnia szczególną dziurę w polskiej myśli historycznej. Okazuje się bowiem, że większość książek historycznych w Polsce pisana jest z "obiektywnej" perspektywy, choć od dawna wiadomo już, że żadna pozycja nie może zostać napisana w sposób obiektywny. Styl Grossa uznano w Polsce za przesadnie osobisty; we Francji i w Stanach Zjednoczonych tymczasem jego książka przyjęta została jako wypowiedź kolejnego historyka. Styl zachodni pisania o historii jest bardzo zaangażowany i stronniczy. Wiedzą o tym doskonale media oraz studiujący historię.

Czy książka Grossa otworzyła społeczną debatę w naszym kraju? Wydaje się, że na tle oficjalnych głosów płynących z potężnych mediów i Radia Marii, subtelny głos młodych czytelników gdzieś się zagubił. A to właśnie oni mogą po raz pierwszy spojrzeć na stosunki polsko - żydowskie oczami Edgara Kereta, który w Izraelu robi zawrotną karierę i znany jest ze swojego inteligentnego, przewrotnego, ale zdroworozsądkowego spojrzenia na historię. - Siedzę w Izraelu, bo to mój kraj, ale siedzę w nim nie tylko dlatego. Siedzę w nim - mówi Keter w jednym z wywiadów - bo tylko tu nikt mi nie powie; zamknij się ty głupi Żydzie. Czy ironiczna optyka pisarza młodego pokolenia, wraz z pełnym emocji głosem Grossa, opowie interesującą historię młodym ludziom w Polsce? Oby.