Herta Müller w Biurze i Porcie Literackim

Herta Müller to kolejny zagraniczny gość 18. edycji Europejskiego Portu Literackiego Wrocław. Wizycie towarzyszyć będzie polska premiera książki Kolaże. Spotkanie z laureatką literackiej Nagrody Nobla będzie głównym wydarzeniem pierwszego dnia festiwalu, który odbędzie się w dniach 19-21 kwietnia. Wydawcą książki i organizatorem Portu jest Biuro Literackie.

Mieszkająca w Berlinie Herta Müller nie bez powodu określana jest mianem jednego z najszczerszych i najbardziej intensywnych głosów współczesnej literatury. Poetka i prozaiczka żyjąc przez 32 lata w rządzonej przez Nicolae Ceauşescu Rumunii stała się kronikarzem czasów dyktatury, świadkiem życia codziennego w kraju pozbawionym wolności.

Urodziła się w 1953 roku w niemieckojęzycznej wiosce Nitzkydorf w regionie Banat, przed I wojną światową należącym do Austro-Węgier. Doświadczenie życia w totalitarnym reżimie i zarazem w językowej izolacji uwarunkowało jej życiową i pisarską drogę. W jednym z wywiadów mówiła: „Moja twórczość zawsze wiązała się z pytaniem, jak grupa wpływowych osób może zawładnąć całym krajem. Co dało im takie prawo?”.

Debiutancka książka Herty Müller Niederungen ukazała się  w 1982 roku i opowiadała o życiu młodej dziewczyny w małej miejscowości w Banacie. Mocny polityczny wydźwięk, krytyczna ocena zniewolenia, nietolerancji i przemocy sprawiły, że zbiór został w Rumunii ocenzurowany. W tym samym roku jego pełna wersja pojawiła się w Niemczech, wzbudzając wielkie emocje i z dnia na dzień otrzymując niezwykle entuzjastyczne recenzje. Otwarcie potępiające komunistyczną dyktaturę wypowiedzi Müller w niemieckich mediach doprowadziły do objęcia jej zakazem publikacji w rodzinnym kraju.

W latach 80. pisarka była wielokrotnie przesłuchiwana przez rumuńskie służby specjalne Securitate z powodu swoich poglądów oraz odmowy kolaboracji (przez co straciła w 1979 roku pracę jako tłumacz). W 1987 roku wyemigrowała do Berlina, gdzie mieszka do dziś. Autorka dwudziestu książek, laureatka najważniejszych nagród literackich na świecie, m.in. Nagrody im. Kleista (1994) i Europejskiej Nagrody Literackiej Aristeion (1995).

W 2009 roku otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Profesor Anders Olsson, wygłaszając mowę prezentacyjną podczas ceremonii wręczenia tego wyróżnienia, mówił: „Jej proza posiada lingwistyczną energię, z którą wiążemy się od pierwszego zdania. Chodzi tu o sprawy dotyczące życia i śmierci. Szybko wyczuwamy to przez temperaturę, przyspieszony oddech, ostry detal. A wszystko wskazane, lecz niewypowiedziane”.

Przygotowywana przez Biuro Literackie dwujęzyczna książka Kolaże (premiera 18 kwietnia), będzie wyborem utworów z dwóch tomów: Die blassen Herren mit den Mokkatassen oraz wydanego zaledwie kilka miesięcy temu Vater telefoniert mit den Fliegen. Atrakcyjnie wydana publikacja łączyć będzie oryginalne graficzne kolaże z polskimi tłumaczeniami Leszka Szarugi.

Kolaże to własnoręcznie tworzone przez Hertę Müller „osobiste poetyckie pocztówki”. Pierwsze z nich powstały z chęci wysłania znajomym „czegoś osobistego”: jadąc pociągiem pisarka zaczęła wycinać z gazet słowa i litery, zestawiać je z fotografiami i przyklejać na kartki. Ta forma przerodziła się w poważny zamysł literacki, kontynuowany przez dziesięciolecia.

Lata tych prac wieńczy wydana w sierpniu 2012 roku książka Vater telefoniert mit den Fliegen (Ojciec dzwoni do much). „Frankfurter Allgemeine Zeitung” pisał o zbiorze: „Dzisiaj dominują w tych kolażach radośnie-groteskowe igraszki wyobraźni. Trzeba pamiętać, że kolaże Herty Müller zawdzięczamy przede wszystkim rozrywce - grze w zaskakujący rym i skojarzenia rządzone przez przypadek”.

Jak zauważa Maya Jaggi z „The Guardian”, właśnie „głębokie poczucie komicznego absurdu może być częściowo odpowiedzialne za jej przetrwanie”. Müller uzupełnia tę opinię w wywiadzie udzielonym dziennikarce stwierdzając, że wydarzenia, które ją spotkały, nie sposób opisać w formie linearnej: „Praca z językiem wymaga dla mnie piękna. Wątpię, bym umiała wyrazić to (co mnie spotkało) w pamiętniku”.

Siedem lat temu powstał drugi zbiór, z którego utwory znajdą się w Kolażach. O tytule Die blassen Herren mit den Mokkatassen Leszek Szaruga, autor polskiego przekładu, pisze: „stanowi swego rodzaju grę intertekstualną poprzez odwołanie się do tytułu filmu Those Magnificent Men in Thier Flying Machines (Ci wspaniali mężczyźni na swych latających maszynach)”. Tłumacz zaznacza również, że przekład takiej formy literackiej jak „kolaż” jest wielkim wyzwaniem, szczególnie z powodu wielu językowych zabiegów autorki.

Spotkanie z Hertą Müller na otwarcie 18. Europejskiego Portu Literackiego poprowadzi Andrzej Kopacki - wybitny tłumacz niemieckojęzycznej liryki i prozy, literaturoznawca w Instytucie Germanistyki UW, redaktor miesięcznika „Literatura na Świecie”. Autor m.in. wydanego w ubiegłym roku przez Biuro Literackie wyboru wierszy Bertolta Brechta, przekładów Gottfrieda Benna oraz szkiców o współczesnej literaturze niemieckiej Muszle w kapeluszu.

W wieczorze autorskim weźmie również udział Leszek Szaruga. Poeta, współtwórca Nowej Fali, autor zbiorów esejów, przekładów, powieści i poezji. Redaktor „Przeglądu Politycznego”, laureat wielu nagród, m.in. Nagrody Kościelskich. Przyjazd Herty Müller  do Polski oraz publikacja książki organizowane są we współpracy z Goethe-Institut, który jest także partnerem Portu Literackiego.

Od pierwszej edycji w 1996 roku Port gościł artystów z kilkudziesięciu krajów świata. Od dwóch lat festiwal realizowany jest w ramach działań przygotowujących Wrocław do Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Bardziej międzynarodowy charakter imprezy Biura Literackiego podkreślony został w 2012 roku obecnością m.in. Laurie Anderson i Edmunda White’a.

W tym roku obok Herty Müller wrocławski festiwal odwiedzą m.in. laureatka Pulitzera Jorie Graham oraz zaliczany do najwybitniejszych prozaików świata arabskiego Hasan Blasim. Autorem programu festiwalu jest tradycyjnie Artur Burszta. Partnerem Biura Literackiego w organizacji imprezy jest Biuro Festiwalowe Impart 2016. Głównym mecenasem wydarzenia Miasto Wrocław.

Zobacz także

Przeczytaj fragmenty Kolaży >>>

http://biuroliterackie.pl/przystan/czytaj.php?site=100&co=txt_4370