Historia pewnej tragedii ("Minuta ciszy" Siegfrieda Lenza)

Siegfried Lenz jest najbardziej znany ze swojej powieści Lekcja niemieckiego, będącej klasykiem niemieckiej literatury powojennej, poruszającej kwestię konfliktów moralnych w państwie nazistowskim. W Minucie ciszy autor bierze na warsztat zdecydowanie mniej radykalną problematykę, lecz nie pozbawioną kontrowersji.

Fabuła rozpoczyna się od szkolnej uroczystości upamiętniającej zmarłą w wypadku Stellę, nauczycielkę angielskiego. Christian, jeden z uczniów, a jednocześnie protagonista, spogląda na portret żałobny, bezpośrednio zwracając się do swojej nauczycielki. Ten sposób narracji podkreśla refleksyjny charakter książki – owa uroczystość jest punktem wyjścia dla retrospekcji Christiana związanych z jego życiem w nadmorskiej miejscowości i rozwijającego się romansu ze Stellą.

Pomimo samej tragedii, większość fabuły cechuje dość sielankowy charakter, co wynika z umiejscowienia akcji w nadbałtyckiej miejscowości w latach 70. Christian, syn pracownika przy falochronie, wprowadza nas w tajniki pracy portowej; „szczury lądowe” podczas lektury nie obejdą się bez zaglądania do słownika terminów żeglarskich. W utworze przeważa atmosfera nadmorskich krajobrazów: plaże, słońce, żeglarskie wyprawy, miejscowe festyny, etc. Podobnie jak szkolne perypetie, czy relacje Christiana z rówieśnikami, wszystko to urzeka swoją prostotą i beztroską, ukazywaną z perspektywy marzycielskiego osiemnastolatka. Jednak do tego dochodzi trudna, lecz głęboka miłość do nauczycielki.

Mimo że różnica wieku między Christianem a Stellą jest niewielka, sam fakt związku ucznia z nauczycielką wzbudza oczywiste kontrowersje. Po tym jak początkowa fascynacja przeradza się w końcu w pierwsze, romantyczne zbliżenie, chłopak styka się z ciężką i rozczarowującą rzeczywistością; z przezornością swojej bardziej świadomej nauczycielki:

(…) kiedy podeszła do mojego miejsca, zatrzymała się przy stole, miałem nadzieję, że położy mi rękę na ramieniu – jej ręka na moim ramieniu – ale nie zrobiła tego, nie odważyła się mnie dotknąć. Ja jednak wyobraziłem sobie, że to robi, i wyobraziłem sobie też, jak wstaję i całuję ją ku zdumieniu klasy, a może nie tylko ku zdumieniu – było całkiem możliwe, że kilku chłopaków, o których wiedziałem, że mają dziewczyny, zareagowałoby życzliwym śmiechem albo nawet oklaskami (…)

Pomimo ostrożności Stelli, oboje nie poprzestają na swoim związku (oczywiście aż do jej śmierci). Zakazana miłość, przedstawiona z perspektywy osiemnastoletniego chłopaka czyni z książki studium klasycznie romantycznej miłości – romantycznej w sensie ruchu literackiego, biorąc pod uwagę, że związek kończy się w tragiczny sposób. Choć tego typu proza nie oferuje nam niczego oryginalnego w kwestii spraw sercowych, to jej wnikliwa i rzetelna konstrukcja, oraz refleksja nad znaczeniem miłości i jej straty czyni z niej pozycję, z którą jak najbardziej warto jest się zapoznać.

Minuta ciszy
Autor: Siegfried Lenz
Wydawnictwo Dobra Literatura
data wydania: 24 Lutego 2016
liczba stron: 144