Trzecia część sagi o rodzinie Barrøy

Ingrid wraz z małą Kają wyrusza w długą podróż od początku naznaczoną niepewnością i lękiem. Kobieta próbuje odnaleźć Aleksandra – rosyjskiego jeńca, któremu uratowała życie i ojca Kai. Inaczej, jak twierdzi, nie zazna spokoju. Oczy z Rigela to trzecia już część sagi o rodzinie Barrøy autorstwa Roya Jacobsena. Tym razem główna bohaterka opuszcza swoją maleńką wyspę z własnej woli i wyrusza w świat, który próbuje otrząsnąć się po wielkiej wojnie. Po raz kolejny do rąk czytelników trafia fantastyczna i surowa powieść o miłości i tęsknocie.

Akcja pierwszej część sagi rozgrywała się przed wojenną zawieruchą, druga w czasie jej trwania, a trzecia tuż po. Ustanie działań wojennych nie przywraca jednak mieszkańcom spokoju. Zaczyna się okres rozliczeń, tajemnic i nowych początków.

Autor doskonale przedstawia konsekwencje wojennych decyzji podejmowanych przez bohaterów. Jedni kolaborując z Niemcami, zmieniają tożsamość i ukrywają się w głębi kraju w strachu przed karą. Pomimo względnie spokojnego życia, które prowadzą, odłączeni są od ukochanych osób i rodzinnych miejsc. Inni nie mieli już takiego szczęście i za swoje czyny trafiają do więzienia. Uciekinierzy wciąż uciekają ukrywając się w oddalonych i osamotnionych gospodarstwach, przeżywając raz po raz swoje wojenne doświadczenia. Jeszcze inni próbują odnaleźć tych, których utracili.

Koniec wojennych działań niestety nie przywraca normalności w życiu codziennym mieszkańców Norwegii. Każdy ma coś do ukrycia i wciąż boi się względnie panującego spokoju. Doświadczenia wojenne i osobiste tragedie zamieniają ludzi w puste, pozbawione emocji skorupy. Podczas wojny niesłabnąca wola życia drugiego człowieka, drobne gesty i bliskość mogła przywrócić nadzieję, a nawet uratować życie. Jednak jak ocenić te decyzje i porywy ludzkiej namiętności po ustaniu wojny?

Ingrid Barrøy w poprzedniej części Białe morze uratowała rosyjskiego uciekiniera Aleksandra z katastrofy norweskiego statku „Rigel”. Statek ten istniał naprawdę. W czasie wojny przejęły go niemieckie siły okupujące kraj. Został zestrzelony przez siły alianckie. Wydarzenie to jest uważane z najtragiczniejszą katastrofę morską w dziejach Norwegii. Zginęło wówczas ok. 2500 ludzi – jeńców wojennych, głównie Rosjan.

Ingrid wyleczyła rany Aleksandra i przeżyła z nim krótką, lecz intensywną miłość, czego owocem jest mała Kaja. Kiedy stan jego zdrowia poprawił się na tyle, że mógł podjąć dalszą wędrówkę, daje mu list polecający i wysyła go do zaprzyjaźnionej rodziny, która może mu pomóc w dalszej ucieczce. I tak rozpoczyna się jego podróż.

Fabuła powieści

Fabuła kolejnej części Oczy z Rigela jest zapisem podróży Ingrid, która śladami rosyjskiego jeńca próbuje odszukać swoją dawną miłość. To co połączyło ją i Aleksandra wydaje jej się czymś niezwykłym, czymś o co należy zawalczyć za wszelką cenę. Pośród wojennej zawieruchy ta krótka miłość dała zarówno jemu, jak i jej niezwykłą siłę życia, dzięki której potrafili przeżyć wiele cierpień i trudów.

Ingrid posuwa się na przód po kolejnych, nikłych śladach pozostawionych przez Aleksandra. O każdą cenną wskazówkę musi walczyć, ponieważ ludzie nie są chętni do dzielenia się informacjami na temat tego, co robili podczas wojny, kogo spotkali, komu pomógł i jaki mieli udział w ucieczce jeńca. Wielu z nich nie chce nawet wierzyć w katastrofę statku „Rigel”, a tym samym w rosyjskiego jeńca. Wydarzenie to wydaje się walczyć o miejsce w pamięci narodowej Norwegów.

Ingrid jest silną kobietą, co udowadnia w każdej części sagi. Nie tylko nie zniechęca się, ale także mozolnie kruszy każdy napotkany mur i wyłuskuje z nich nadzieję maleńką niczym ziarenko piasku i podąża kolejnym śladem Rosjanina.

Ta niezwykła powieść drogi trzyma w napięciu do samego końca. Niepewność odczuwana przez Ingrid z łatwością udziela się czytelnikowi. Bohaterka zmaga się z nieustanną tęsknotą za domem, która usilnie próbuje się przebić przez świadomość dziewczyny. Znalazła się daleko od rodzinnej wyspy, morza, w głębi lądu porośniętego gęstymi lasami. Wszystko wydaje jej się takie obce, a jednak z uporem prze naprzód.

Surowość życia

Oczy z Rigela nie jest standardową historią miłosną. Autor doskonale ujął całą surowość życia, odmienny stan ludzkich historii, którą poplątała ze sobą wojna. Miłość wychodzi w tym wypadku poza swoje standardowe ramy. Nie można jej odmówić prawdziwości, jednak należy przyjąć, że kończy się wraz z odejściem człowieka, który ją zrodził.

Zarówno w czasie wojny, jak i po niej ludzie nie są wylewni i nie opowiadają z chęcią o swoim życiu. Wszystkiego o Aleksandrze dowiaduje się z drugiej ręki. Bariera językowa nie pozwoliła im się dobrze poznać. W drogę Ingrid wyrusza z powodu wspomnień o łączącym ją z Rosjaninem uczuciu, o nim samym nie wie nic. Drugą siłą, która zatrzymuje ją na obranej drodze jest niepewność jego losu. W czasie swojej miesięcznej wędrówki szuka czegoś, co tak naprawdę pozwoliłoby jej zawrócić. Gdyby tylko zyskała pewność, że nie żyje zaraz na początku swojej wędrówki, nie musiałaby tak daleko oddalać się od domu.

Oczy z Rigela są niezwykłą powieścią, która odkrywa przed czytelnikiem całkiem nowe zakątki ludzkiej duszy zszarganej przez wojnę. Wymaga ona pewnego zawieszenia moralnych i etycznych ocen, do których przyzwyczajeni jesteśmy na co dzień i do których nijako zmusza nas życie w społeczeństwie. Tylko tak można docenić to, co niesie ze sobą życie i pozwolić temu czemuś z pełną zgodą odejść. Autor ukazuje także tragiczne losy ludzi, pełne niesprawiedliwości i niepotrzebnego cierpienia. Udaje mu się doskonale zobrazować niezwykle trudny etap, z którym zmagały się jednostki i całe narody tuż po wojnie – wyboru tego, o czym pamiętać i tego o czym lepiej byłoby zapomnieć. Czytelnik po lekturze tej książki pozostaje sam z całym ogromem smutku i niemocy.

Roy Jacobsen, Oczy z Rigela

Tłumaczenie: Iwona Zimnicka

Wydawnictwo Poznańskie, 2020

Inne w serii Dzieł Pisarzy Skandynawskich

1. Roy Jacobsen, Niewidzialni

2. Helga Flatland, Współczesna rodzina

3. Carl Frode Tiller, Początki

4. Karen Blixen, Pożegnanie z Afryką

5. Roy Jacobsen, Białe morze

6. Jonass T. Bengtsson, Życie Sus

7. Audur Ava Ólafsdóttir, Blizna

8. Sig Dagerman, Poparzone dziecko

9. Roy Jacobsen, Oczy z Rigela

Trzecia część sagi o rodzinie Barrøy – recenzja książki „Oczy z Rigela” Roya Jacobsena