Kim jest człowiek? - recenzja książki "Sapiens. Od zwierząt do bogów" Yuvala Noaha Harari

5 milionów sprzedanych egzemplarzy to niebywały wynik! Wystarczy przeczytać kilka pierwszych stron bestsellera izraelskiego historyka, by zrozumieć, skąd wzięła się taka liczba. I by bez reszty utonąć w lekturze!

„Sapiens. Od zwierząt do bogów” to książka popularnonaukowa, lecz czyta się ją jednym tchem niczym najbardziej wciągającą powieść.
Dlaczego tak się dzieje?

To przede wszystkim zasługa przystępnego, błyskotliwego stylu, który łączy barwny wykład z literackim zacięciem. Autor bardziej opowiada niż przemawia, wciąż przywołując obrazowe, trafne przykłady i anegdoty. Wszystkie tezy popiera logicznymi i przekonującymi argumentami. Nie brak wśród nich zabawnych, uroczych i zaskakujących historyjek, które łączą prostotę z mądrością i głęboką wiedzą.

To właśnie, jakże trafne połączenie okazało się kluczem do wielkiego sukcesu, jaki odniosła książka. Czytając ją, cały czas zastanawiałam się, dlaczego jako uczennica nie miałam szczęścia i nigdy nie trafiłam na nauczycieli biologii, geografii i historii, którzy mieliby w sobie chociaż trochę takiego zapału w przekazywaniu wiedzy jak Yuval Harari.

A teraz kolej na treść, bo przecież tak naprawdę ona jest tu najważniejsza.

Autor z dbałością o szczegóły opisuje powstanie i życie człowieka na Ziemi. Co ciekawe, cały czas traktuje ludzi jako element przyrody. Człowiek wybił się co prawda na władcę natury, ale – mimo wielkiej wiedzy i możliwości – wciąż nie zawsze potrafi nad nią zapanować. I niestety coraz częściej staje się dziś jej niszczycielem, który swoimi nieprzemyślanymi ingerencjami robi więcej zła niż pożytku.

O tych relacjach człowieka z przyrodą autor pisze z wielkim poszanowaniem dla świata zwierząt i roślin, które istniały przecież przed ludźmi. A potem zapewniały mim przetrwanie i skłaniały do rozwoju. Głęboki humanitaryzm pisarza wyczuwa się podczas całej lektury.

Interesującym zabiegiem jest porównywanie życia pierwszych ludzi, zwłaszcza homo sapiens, z naszą współczesną rzeczywistością. Początkowo może to dziwić, ale czytelnik szybko przekonuje się, że jest sporo wspólnych płaszczyzn.
Oczywiście dziś żyjemy na niebotycznie wyższym poziomie, lecz wciąż robimy to w grupach, często kontynuując przypisane niegdyś płciom społeczne role. Wciąż jesteśmy zhierarchizowani, nawet jeśli różne doktryny polityczne przekonują nas, że jest inaczej.
Z niesłabnącym zapałem zajmujemy się też plotkami, które nie są wynalazkiem nawet starożytnych cywilizacji, lecz towarzyszom ludziom odkąd nauczyli się porozumiewać.

Autor nie tylko opisuje rozwój człowieka i jego osiągnięć. Stawia również tezy, które zdają się przeczyć dotychczasowym teoriom. Przykładem może być ocena tzw. rewolucji rolniczej, która rozpoczęła się około dziesięciu tysięcy lat temu. To wówczas ludzie zaczęli przystosowywać się do prowadzenia osiadłego stylu życia, zamieniając role myśliwych i zbieraczy na rolników uprawiających ziemię i hodujących zwierzęta.

Zwykle widzi się w tym same zalety, wskazując na przyspieszony rozwój i wygodniejsze życie. Autor pisze jednak o wadach, powołując się na przykład na uzależnienie ludzi od warunków pogodowych, które mogły prowadzić do klęsk żywiołowych, a więc i do głodu.
Wbrew pozorom, osiadły tryb życia miał też przyczynić się do zubożenia diety za sprawą mniej urozmaiconego pożywienia. A przywiązanie do ziemi, dbałość o uprawy, podlewanie, pielenie, przechowywanie ziaren, utrzymywanie hodowli miało zajmować ludziom znacznie więcej czasu niż dotychczasowe polowania podczas koczowniczego trybu życia.
Takich przykładów odważnych teorii znajdujemy w książce znacznie więcej.

Czytając książkę izraelskiego historyka, z jednej strony odczuwa się dumę z bycia człowiekiem, bez udziału którego nie byłoby cywilizacji. Z drugiej strony jednak nieraz czuje się zażenowanie, wstyd i lęk, gdy pomyśli się, do jakich okropieństw ludzie byli i wciąż są zdolni.

„Sapiens” to niesamowita kopalnia wiedzy o ludziach i otaczającym ich świecie, o biologii, historii, geografii, socjologii, psychologii, filozofii, ekonomii i wielu innych dziedzinach.
Podczas lektury chłonie się tę wiedzę niczym gąbka wodę, wciąż chcąc więcej i więcej. Z żalem też odwraca się ostatnią kartkę, bo miałoby się ochotę przeczytać kolejne pięćset stron.

To na pewno książka dająca wiele do myślenia – o tym, skąd przyszliśmy, kim jesteśmy i dokąd zmierzamy.

BEATA IGIELSKA

Książka "Sapiens. Od zwierząt do bogów" Yuvala Noaha Harari (tłumaczenie Justyna Hunia) ukazała się 20. lipca 2017 roku, nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN