To nie jest kraj dla wszystkich ludzi - recenzja książki "Białoczarny" Paula Beatty'ego

Białoczarny to powieść satyryczna, groteskowa i zapadająca w pamięć. Obrywa się w niej wszystkim: rasistom, fundamentalistom, żyjącym w gettach Afroamerykanom i liberalnym obrońcom praw człowieka. Ta książka może bulwersować, a nawet gorszyć, na pewno jednak nie pozwala przejść obok siebie obojętnie. 

Paul Beatty dał się poznać polskim czytelnikom powieścią „Sprzedawczyk”, uhonorowaną prestiżową nagrodą Man Booker Prize. Jego kolejna wydana w Polsce książka „Białoczarny” utrzymana jest w podobnym, prześmiewczym tonie i podejmuje porównywalne problemy, związane z kwestiami rasowymi w Ameryce. 

Jak się okazuje, współczesne Stany Zjednoczone, światowy symbol wolności i tolerancji, to niekoniecznie miejsce dające wszystkim jednakowe szanse. A mówiąc wprost: jest to kraj kontrastów społecznych, których wyznacznikiem nie jest jedynie zasobność portfela, ale i kolor skóry. 

Co ciekawe, główny bohater i narrator, Gunnar Kaufman, mimo iż jest Afroamerykaninem, nie szczędzi krytyki swoim ziomkom z dzielnicy. Opisuje swoje dorastanie i dojrzewanie w Los Angeles, w rodzinie, która dumna jest ze swoich korzeni, ale nie bardzo radzi sobie z kultywowaniem tradycji. Gunnar to pierwszy wielki buntownik, który nie chce podporządkować się rodzicom, woli „bujać się” z kumplami niż uczyć, mimo iż jest chłopakiem zdolnym i inteligentnym. 
Dzięki tym cechom udaje mu się dostać stypendium, chociaż nie ukrywa, że wpływ na tę decyzję miały jego sportowe predyspozycje – wiele uczelni chce mieć takiego zawodnika. 

O swoich perypetiach Gunnar opowiada w barwny, dynamiczny sposób, nie szczędząc czytelnikowi naturalistycznych i szokujących fragmentów, w których jest też miejsce na groteskę, wisielczy humor, a nawet na absurd. 

Pod płaszczykiem tych pozornie zabawnych i niefrasobliwych opisów przygód narrator skrywa znacznie głębsze treści. Powieść ma bowiem drugie dno – ukazuje brutalną i niewygodną prawdę o wciąż pokutującym w amerykańskim społeczeństwie rasizmie. Krytycznie scharakteryzowani są jednak także obrońcy praw człowieka, którzy często działają mechanicznie, popadając z jednej skrajności w drugą. 

Powieść Paula Beatty'ego czyta się szybko i z emocjami, ale – nie ukrywam – nie jest to lektura lekka, łatwa i przyjemna. Daje wiele do myślenia, nieraz każe zatrzymać się i zastanowić nad poznanymi treściami, uwiera, swędzi, doskwiera... 

A to lubię! I właśnie dlatego polecam tę powieść tym wszystkim, którzy cenią niebanalne historie, nieszablonowych bohaterów i literackie prowokacje. 
Naprawdę warto przeczytać. 

BEATA IGIELSKA 

Książka "Białoczarny" Paula Beauty'ego (w przekładzie Ewy Penksyk-Kluczkowskiej) ukazała się nakładem wydawnictwa Sonia Draga 14 listopada 2018 r.